หน้ากากอาคารโลหะกับการโดนฟ้าผ่า

เคยมีลูกค้าถามผมว่า ใช้ Facade สเตนเลสแล้วจะทำให้โอกาสโดนฟ้าผ่าเพิ่มมากขึ้นไหม เพราะกังวลว่าวัสดุที่เป็นโลหะจะล่อฟ้าผ่า

          ตอบแบบสั้นๆเลยก็คือ ไม่เกี่ยวกันเลยครับ

          แต่ไม่ได้หมายความว่า จะไม่มีโอกาสโดนฟ้าผ่านะครับ เพียงแต่วัสดุที่นำมาใช้ตกแต่งอาคารไม่ได้มีผลกับฟ้าผ่า

          ปรากฎการณ์ฟ้าแลบหรือฟ้าผ่าเกิดจากความต่างศักย์ไฟฟ้าระหว่างก้อนเมฆกับก้อนเมฆ หรือ ระหว่างก้อนเมฆกับพื้นดิน เมื่อก้อนเมฆสะสมประจุไฟฟ้าจากบรรยากาศถึงจุดหนึ่ง ก็จะหาทางถ่ายเทประจุไฟฟ้าไปที่อื่นเพื่อให้เกิดสภาพสมดุล หากการถ่ายเทประจุเกิดระหว่างก้อนเมฆด้วยกันจะเป็นฟ้าแลบ หากเกิดระหว่างก้อนเมฆกับพื้นดินจะเป็นฟ้าผ่า เส้นทางที่ประจุไฟฟ้าวิ่งผ่านหากเป็นสิ่งของ ต้นไม้ อาคารบ้านเรือน ก็อาจเกิดความเสียหาย หรือถ้าเป็นคนก็มีโอกาสเสียชีวิตสูง 

          ทีนี้ถามว่า การใช้โลหะมาตกแต่งอาคารจะทำให้ไฟฟ้าเลือกมาลงบริเวณที่มีโลหะมากขึ้นหรือไม่ 

          ในการถ่ายเทประจุ ไฟฟ้าไม่ได้สนใจว่าวัสดุอะไรนำไฟฟ้าดีกว่าแล้วจะไปทางนั้นก่อน ปัจจัยที่มีผลมากที่สุดคือความสูง ไม่ว่าวัสดุนั้นจะเป็นไม้ ปูน โลหะ หากมีความสูงมากกว่าสิ่งอื่นๆที่อยู่รอบข้างก็จะมีโอกาสโดนฟ้าผ่าได้มากกว่า 

          จึงเป็นที่มาของการคิดค้นสายล่อฟ้าเพื่อเพิ่มโอกาสให้ฟ้ามาผ่าลงเสาที่จัดเตรียมไว้ให้ จะได้ไม่ไปสร้างความเสียหายที่อื่น อันนี้พูดถึงตามอาคารบ้านเรือนทั่วไปนะครับ จะใช้สายล่อฟ้าแบบที่เรียกว่า Franklin Rod เป็นแท่งโลหะมีปลายแหลมสามสี่แฉก แต่ยังมีสายล่อฟ้าอีกแบบหนึ่ง เรียกว่า Dissipation Array โดยมีแนวคิดตรงข้ามคือ ต้องการไม่ให้ฟ้าผ่าลงบริเวณนั้น เพราะถึงแม้เสาล่อฟ้าแบบ Franklin Rod จะสามารถรวมไฟฟ้าให้ลงดินได้ก็ยังอาจมีสนามแม่เหล็กไปรบกวนระบบไฟฟ้า แต่หลักการของเสาแบบนี้จะค่อยๆคายประจุของอากาศรอบๆให้ลงดินไปทีละน้อย ทำให้บริเวณนั้นมีประจุไฟฟ้าต่ำและลดโอกาสเกิดฟ้าผ่า อย่างไรก็ตาม เสาแบบนี้อาจจะเกินจำเป็นสำหรับอาคารทั่วไป  โดยมากจะใช้กับพวกเสาส่งสัญญาณ หรือตึกบางแห่ง 

          แล้วทำไมสายล่อฟ้าถึงต้องเป็นโลหะ เพราะในการติดตั้งสายล่อฟ้า(สำหรับอาคารทั่วไป) จะต้องมีการลากสายจากเสาล่อฟ้าลงมาที่พื้นดิน ที่ใช้โลหะมาทำเสาและสายเพราะโลหะนำไฟฟ้าได้ดี (ส่วนใหญ่มักจะใช้ทองแดง) เมื่อกระแสไฟฟ้ามารวมกันแล้วสามารถวิ่งจากเสาไปตามสายไปลงพื้น โดยไม่ไปสร้างความเสียหายให้กับสิ่งอื่นๆข้างเคียง พูดง่ายๆว่า พอไฟฟ้ามารวมกันแล้วมันจะได้ไม่วิ่งกระจัดกระจายไปที่อื่นอีกเพราะมีเส้นทางที่มีความต้านทานต่ำกว่าให้มันวิ่ง ซึ่งแน่นอนว่า สายล่อฟ้าต้องติดตั้งไว้บนจุดสูงสุดของอาคาร มิฉะนั้นก็จะไม่มีประโยชน์อะไรเลย เพราะไฟฟ้าก็จะไปหาจุดที่สูงกว่าลงอยู่ดี

          มีการพูดกันอยู่บ่อยครั้งว่า ให้หลีกเลี่ยงการใส่สร้อยคอ กำไล เพราะโลหะพวกนี้เป็นสื่อล่อฟ้าผ่า ซึ่งมักจะอ้างหลักฐานจากแผลไหม้บริเวณสวมใส่โลหะ ความจริงแล้วโลหะพวกนี้ไม่ได้เป็นสื่อล่อ แต่เป็นผลข้างเคียงจากคนที่โดนฟ้าผ่า เมื่อคนโดนฟ้าผ่าจะเกิดความร้อนสูงมาก โลหะที่ติดตัวอยู่จะสะสมความร้อนมากทำให้บริเวณนั้นเป็นรอยไหม้มากกว่าบริเวณอื่น ส่วนใหญ่แล้ว ในกรณีคนโดนฟ้าผ่ามักจะเกิดการไปยืนอยู่ในที่โล่งแจ้งขณะฝนฟ้าคะนอง

          โดยทั่วไปแล้ว อาคารบ้านเรือนในกรุงเทพอยู่กันค่อนข้างหนาแน่นอยู่แล้ว เพราะฉะนั้นถ้าบริเวณรอบๆมีตึกที่สูงกว่าอยู่ก็ไม่ต้องกังวลอะไรครับเพราะโอกาสเกิดน้อยอยู่แล้ว แต่ถ้าเป็นตึกที่สูงกว่าตึกรอบๆก็ควรจะติดสายล่อฟ้าไว้ อย่างไรก็ดี การจะใช้วัสดุอะไรมาประดับตกแต่งอาคารไม่ได้มีผลต่อโอกาสโดนฟ้าผ่าครับ

ดร.อภิชาติ ชยานุภัทร์กุล

P&S Stainless Steel Center

17/8/2563